نقش روح در آموختن علم(قسمت دوم)

علامه حلى كه قبلا ذكرشان شد، گاهى اوقات با الاغ به كربلا مى‏آمدند و روى الاغ، چيز مى‏نوشتند.
ايشان تأليفات بسيارى دارند كه تا امروز مورد استفاده فقهاست، از جمله كتابى دارند به نام (تذكرة الفقهاء) كه در بخش معاملات اين كتاب، مسائلى از معاملات حسابى نقل مى‏كنند، كه حتى استاد دانشگاه هم نمى‏تواند حل كند و اين را مى‏توانيد امتحان كنيد. با اينكه حساب، ارتباطى به فقيه ندارد.
ايشان حتى در حال حركت روى الاغ، فقه و كلام مىنوشتند، زيرا علوم بسيارى دانسته و كتاب تأليف مىكردند.
به همين خاطر پس از فوتشان، كسى نمى‏توانست خطّشان را بخواند چون نوشته در حال حركت، بخاطر بالا و پائين رفتن الاغ كج و معوج مى‏شود، و نوشته‏هايشان را تنها فرزند شان (فخرالمحققين) مى‏خوانده است.
بنابراين اگر مسافرتى بخواهيم از قم تا تهران داشته باشيم در راه مى‏توانيم يك قصيده، يا نهج‏البلاغه، يا سوره‏اى از قرآن و امثال آن را حفظ كرده و به خاطر بسپاريم و اگر توانايى داشته باشيم، بنويسيم.
معناى جمله (اطلبوا العلم من المهد الى اللحد) اين است كه مرتباً بايد درس خواند، و اينكه مثلا فلان روز برف آمده يا زمينها خيس است نبايد مانع و تعطيل كننده درس باشد. لازمه سوادآموزى تلاش شبانه روزى است. پنجشنبه و جمعه و تعطيل و نظاير آن را نبايد در درس خواندن دخالت دهيم.
جمله (العلم من‏المهد الى اللحد) معنايش اين است كه تعطيلى در علم آموزى نبايد باشد. و حتى اگر حوزه، به مناسبتى تعطيل باشد، مى‏توانيم قرآن يا نهج‏البلاغه حفظ كنيم. البته تعطيلى هم داريم و آن موقعى است كه مرديم.
حضرت اميرالمؤمنين (ع) در عزادارى خود در باره پيغمبر (ص) كه در نهج‏البلاغه ذكر شده است فرمودند: پيغمبر (ص) اكنون كه مرد، راحت شد و اين جمله را بيان كردند كه: (فمحمد من اتعاب هذه الدار فى راحه) يعنى: پيامبر (ص) از سختيهاى اين دنيا راحت شد.
در روايت است كه مؤمن، موقعى سختيهايش تمام مى‏شود كه روحش خارج شود. در موقع خروج روح ابتدا از پا خارج مى‏شود چون پا از قلب دور است و مركز حيات قلب است. بنا بر اين ابتدا پا مى‏ميرد. و پاى راست زودتر از پاى چپ مى‏ميرد چون از قلب دورتر است. و پس از آن به تدريج جاهايى كه به قلب نزديكترند، سرد شده و مى‏ميرند چون تلمبه قلب، توانايى دادن خون و گرمى به آن نقاط را ندارد.
همچنانكه در قرآن مى‏گويد: (كلا اذا بلغت التراقى و قيل من راق) اينجا تراق يعنى گلو. پس بدين ترتيب روح گرفته مى‏شود.
در احوالات علامه (ظاهراً در كتاب مجمع البحرين) ديده‏ام كه ايشان حدود هزار كتاب نوشته‏اند و كتابهايشان در تمام كتابخانه‏ها و در خانه تمام مراجع هست. هر مرجعى كه مى‏آيد و درس خارج مى‏گويد بدون شك (تذكره) علامه را ديده و مرور كرده و يا (منتهى) و يا (قواعد) او را نگاه كرده است.
ديگر ويژگى علامه اين بود كه خودشان موقع غذاخوردن، لقمه را به دهان نمى‏گذاشتند و يك مستخدم اين كار را مى‏كرد و ايشان در حال خوردن مشغول نوشتن بودند.
به همين خاطر است كه نام ايشان هشتصد سال باقى مانده و اين كار آسانى نيست. زيرا او فرد عادى بود و پيامبر و امام نبود ولى زحمت فراوان مى‏كشيد.
بنابراين بايد هميشه درس خواند و حفظ كرد تا اينكه شخص، به جايى برسد يا نرسد. مسائل يكى و دوتا نيست و هيچگاه تمام نخواهد شد. بنابراين انسان بايد مرتباً درس بخواند.
در سرگذشت اديسون مى‏نويسند كه گاهى اوقات او سه يا چهار روز در آزمايشگاه مى‏ماند و بيرون نمى‏آمد. و همان نان خشك و آبى كه در آزمايشگاه يا كارگاه بود مى‏خورد، تا بتواند آزمايشهايش را به پايان برساند.
كسى كه اين چنين كار نكند به جايى نمى‏رسد و اينكه بگوئيم فلان مكان برويم يا فلان كار را انجام دهيم و بدين وسيله عمر خود را تلف كنيم مثل اين است كه كسى عمر خود را كه از مال خيلى بيشتر ارزش دارد آتش بزند.
شيخ بهائى مى‏گويد: (العمر مضى و ليس من بعد يعود) يعنى عمر بر نمى‏گردد.
فرضاً كسى بخواهد به مشهد برود، اشكالى ندارد ولى بايد در ضمن اينكه در ماشين نشسته است، مطالعه كند. در مشهد پس از اينكه به زيارت رفت، مطالعه كند. و تازه اين در ايام تعطيل است نه در ايام تحصيل.
همچنين در مورد اديسون گفته‏اند: كه او به تنهايى، سه هزار اختراع دارد. و تا كنون در جهان، روز فوت او به مدت يك دقيقه تمام چراغها را خاموش مى‏كنند. اين در بعد صنعت بود و علامه حلى در بعد فقه.
خلاصه اينكه به هيچكس، چيزى نمى‏دهند بدون اينكه كوششى انجام دهد. و علوم هم يكى و دوتا نيست. مثلا ما طلبه‏ها درسهايى داريم كه از (جامع المقدمات) شروع مى‏شود و به (كفايه) مى‏رسد، البته در دوره سطح.
حالا اينكه بگوئيم مثلا (قوانين) لازم نيست يا (شرايع) مرسوم نيست، و غير اينها درست نيست. كسى كه (شرايع) نخواند بى‏سواد است، كسى كه (قوانين) نخواند سوادش كم است. كسى كه (قوانين) نمى‏خواند چه چيزى بجايش مى‏خواند؟ يا اينكه كسى كه (مطوّل) نخواند بلاغت نمى‏داند. يا اينكه بعضى افراد (باب رابع) مغنى را مى‏خوانند و بقيه‏اش را رها مى‏كنند.
مغنى تا كلمه آخرش بايد خوانده شود.
ظاهراً در صفحه آخر (مغنى) است كه مى‏گويد: (لَن يَخِبِ الآنه) اين همان شعرى است كه آن مرد عرب براى امام حسين (ع) خواند و منبريها همه آن را مى‏خوانند. در اينجا چرا (لن) نصب به (يخب) نداده است با اينكه (ان و لن و كى و اذن) به فعل مضارع معنى مستقبل مى‏دهند و آن را منصوب مى‏كنند. اين مطلب را در آخر (مغنى) مى‏گويد و هيچ جاى ديگر آن را ذكر نمى‏كند.
كتاب (قوانين) را چه كسى گفته كه كهنه شده است؟ كتاب (قوانين) در جلد دومش مسائلى وجود دارد كه در هيچ جاى ديگر نيست جز در جاهايى بسيار نادر و ما در (كتاب الحدود) خودمان، مطالبى را از آنجا نقل كرده‏ايم. مثلاً منكر ضرورى مذهب چه حكمى دارد؟ اين در قوانين است.
ما منكر ضرورى دين داريم، كسى كه بگويد مثلا نماز واجب نيست اين شخص را منكر ضرورى دين مىگويند. و كسى ديگر هست كه منكر ضرورى مذهب است. يعنى مثلا تا ديروز عقيده به ائمه داشت و از امروز ببعد مى‏گويد امام صادق (ع) امام نيست. حكم چنين فردى در (قوانين) هست. ضمناً اين را بدانيد كه صاحب قوانين قبرش در قم است، و او فقيه عجيبى بوده است.
يا اينكه مسائل مشكلى كه امروزه جمهورى اسلامى با آن در زمينه احياء موات مواجه است، قوانين در بخش (احياء الموات) از كتاب (جامع‏ الشتات) آورده است.
دهها سال زحمت كشيده شده و با سختى زندگى گذران كرده‏اند و علاوه بر آن كسى كه اين كتابها را رديف كرده است، چقدر زحمت كشيده است، حالا ما مى‏گوئيم فلان كتاب لازم نيست و فلان كتاب لزومى ندارد و به اين ترتيب، انسان سواد پيدا نمى‏كند. سواد دار شدن به وسيله مرتّب درس خواندن است.
تفسير قرآن، شرح نهج‏البلاغه، شرح صحيفه سجاديه و غيره اينها همه علم است كه بايد درس خوانده شود و بحث شود.
رد مسيحيت، كمونيسم، سرمايه‏دارى و غيره همه بايد دانسته شود. البته منظور از سرمايه‏دارى دو چيز است. يكى سرمايه‏دارى غربى و ديگر سرمايه دارى اسلامى كه خداوند مى‏فرمايد: (لكم رؤوس اموالكم) اين يك شكل ديگرى است.
سرمايه داران غربى فلسفه‏اى دارند كه رد اين فلسفه را بايد ديد چگونه است. و به قول (المنجد) هم اكنون در دنيا پانصد ميليون بودايى هست. اينها عقايدى دارند كه البته ما با آنها ارتباطى نداريم ولى بسيارى از دوستان به (تايلند)، (هنگ كنگ) و يا (ژاپن) مى‏روند كه در آنجا بودايى هست. بايد ديد رد مكتب بودايى‏ها چيست؟
شيخ جواد بلاغى كه شخص بسيار عالم و زاهدى بود، كتابى به نام (الرحلة المدرسيه) دارد كه اين كتاب واقعاً محتواى يك دريا علم است.
پدران ما كه با ايشان معاصر بوده‏اند مى‏گويند كه در زمان حياتش در سامرا به او، به اندازه يك طلبه پول مى‏دادند و مى‏دانيد كه پول يك طلبه به اندازه زندگى يك نفر تنها هم كافى نيست، و شايد به اندازه نصف مخارج يك نفر مى‏شد. مگر آنكه كسى منبرى باشد و از اين طريق بتواند زندگى كند.
خلاصه اينكه او همين مخارج نصف ماه را كه به او مى‏دادند، به يك يهودى مى‏داد تا لغت عبرى را نزد او بياموزد و اين كار را به اين خاطر انجام مى‏داد كه بتواند به تورات كه به زبان عربى است، مراجعه كند، و آن را با تورات عربى كه ترجمه تورات عبرى است، مقايسه كند.
اتفاقا در كتاب (الرحلة المدرسيه) هم آورده، كه در تورات عبرى چنين نوشته‏اند و در تورات عربى چنان. و يهوديها تورات عبرى را تحريف كرده‏اند.
اين شخص تا الآن هم شخصيت دارد و موقعى كه ايشان فوت كردند، كليساهاى لندن چراغان كردند و اين را در تاريخ نوشتـند. چون گفتند: اين شخص كه فوت شد جاى او كسى ديگر نيست و تنها شخصى بود كه مى‏توانست ما را بكوبد. او در نجف زندگى مىكرد و خيلى هم زاهد بود.
اين را پدرم و ديگران كه او را ديده بودند مى‏گفتند: (و خودم او را نديدم) يك اطاق كوچك و زاهدمنش و يك زندگى ساده داشت. ولى با اينهمه تمام مكاتب انحرافى را رد كرده است، اعم از مسيحيان، كمونيستها، مجوسيها (زردتشتيان)، يهوديان و آن هم به طور علمى و مناسب روز كه در كتاب (الرحله المدرسيه) وجود دارد.
دانشگاهيهاى بغداد مى‏گفتند هرگاه در يك مطلب اشكال پيدا مى‏كردند به نجف مى‏آمدند و از او مى‏پرسيدند.
خلاصه اينكه علم، يك چيز آسان نيست. اينكه كسى (جامع‏المقدمات) بخواند عالم نمى‏شود. اتفاقا بعضى افراد (جامع‏المقدمات) را هم نمى‏خوانند و مى‏گويند مثلا (صرف مير) لازم نيست. (تصريف) هم كتاب مشكلى است و خواندنش لزومى ندارد.
اين دروس را بايد مرتب خواند. از (جامع‏المقدمات) بگيريم و تا آخر بخوانيم. و بعد از اينها (علم كلام)، (جغرافيا)، و غير اينها هست. در شرح لمعه موقعى كه به (قبله) مى‏رسيم، احتياج به جغرافيا داريم و همچنين اگر (علم فلك) را ندانيم، نمى‏فهميم شرح لمعه چه مى‏گويد. نويسنده (شرح لمعه) از دانشمندان بسيار عجيب است. يعنى شهيدين: محمد مكى و زين‏الدين، كه هردو چهارصد يا پانصد سال پيش بوده‏اند، هردو افراد بسيار فقيه و با كمالى بودند.
خلاصه اينكه به طور كلى اهل علم بودن پنج شرط دارد: ١ ـ علم، ٢ ـ تقوى، ٣ ـ اخلاق، ٤ ـ قلم و زبان، ٥ ـ مصرف كردن نيروها در راه خدا كه نامش (جهاد) است. و ما در گذشته در مورد (علم) صحبت كرديم و در آينده در مورد شرايط ديگر صحبت خواهيم كرد. و صلى‏الله على محمد و آله‏الطاهرين.