شرح چهل حديث پيرامون حضرت مهدي (عج)(قسمت سوم)

حديث پنجم:
(اقسام علم امام(عليه السلام))
(عِلْمُنا عَلى ثَلاثَةِ أَوْجُه: ماض وَغابِر وَحادِث، أَمَّا الْماضي فَتَفْسيرٌ، وَأَمَّا الْغابِرُ فَمَوْقُوفٌ، وَأَمَّا الْحادِثُ فَقَذْفٌ فيِ الْقُلُوبِ، وَنَقْرٌ في الاَْسْماعِ، وَهُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنا، وَلا نَبيَّ بَعْدَ نَبِيِّنا)[8]
علم ما اهل بيت(عليهم السلام) بر سه نوع است: علم به گذشته و آينده و حادث. علم گذشته، تفسير است; علم آينده، موقوف است و علم حادث، انداختن در قلوب، و زمزمه در گوش هاست. اين بخش، بهترين علم ماست و بعد از پيامبر ما، رسول ديگرى نخواهد بود.
شرح حديث
اين عبارت، بخشى از جواب امام زمان(عليه السلام) به سؤال على بن محمّد سمرى درباره ى علم امام است.
مرحوم مجلسى(رحمه الله) در مرآة العقول، در تفسير اين سه نوع علم مى فرمايد:
علم ماضى يعنى علمى كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم)براى اهل بيت(عليهم السلام)تفسير كرده اند; نيز شامل علومى است از وقايع گذشته درباره ى انبيا و امّت هاى پيشين، و حوادثى كه براى آنان اتّفاق افتاده و خبر از شروع امور و عوالم است.
مراد از «غابر»، علومى است كه به امور آينده تعلّق مى گيرد; زيرا، غابر به معناى «باقى» است. مراد از غابر خبرهاى حتمى است كه مربوط به آينده ى جهان است. و بدين سبب امام آن را به «موقوف» تفسير كرده اند كه علومى كه تعلق به آينده ى جهان دارد، مختصّ به اهل بيت(عليهم السلام)است. موقوف، يعنى «مخصوص».
مراد از علم حادث، علمى است، كه به تجدد احوال موجودات، تجدّد پيدا مى كند، ويا تفصيل مجملات است ... مراد از «قذف در قلوب»،الهام الهى بدون واسطه ى ملك است.
مراد از «نقر در اسماع» الهام الهى است به واسطه ى ملك.
دليل افضليّت نوع سوم اين است كه الهام ـ با واسطه يا بدون واسطه ـ به اهل بيت(عليهم السلام)اختصاص دارد.
از آن جا كه ادعاى الهام الهى، ممكن است انسان را به توهّم نبوّت بيندازد، حضرت در پايان به اين نكته اشاره دارد كه پس از پيامبر ما، پيامبرى نخواهد آمد[9].
حديث ششم:
(وجود هميشگى امام)
(أَنَّ الاَْرْضَ لا تَخْلُو مِنْ حُجَّة إِمّا ظاهِراً وَإِمّا مَغْمُوراً)[10]
زمين، هيچ گاه، از حجّت خالى نخواهد بود; چه آن حجّت ظاهر باشد و چه پنهان.
شرح حديث
اين كلام، قسمتى از توقيعى است كه امام زمان(عليه السلام) به عثمان بن سعيد عمرى و فرزندش محمّد مرقوم داشته اند. حضرت(عليه السلام)بعد از سفارش هاى زياد، به مطلبى اشاره مى كند و مى فرمايد: بايد هميشه، در روى زمين، حجّت الهى باشد، ونمى توان حتّى لحظه اى را تصوّر كرد
كه امام معصوم نباشد.
احتياج انسان و ديگر موجودات به امام، ادامه ى احتياج آنان به پيامبر است. نياز به فرد معصوم ـ چه پيامبر و چه امام ـ را از ديدگاه هاى مختلفى مى توان بررسى كرد. يكى از اين وجوه، نياز به قانون الهى و تفسير آن از سوى معصوم است. در كتاب هاى كلام، با دليل هاى عقلى ثابت شده است كه بشر براى اصلاح زندگى دنيوى خود و رسيدن به سعادت ابدى و اخروى، نيازمند پيامبر است. نياز بشر به دين و تفسير صحيح از آن، ابدى است. پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم)دين اسلام را به عنوان آخرين دين الهى، آورد و همه ى احكام و مسائل آن را بازگو كرد. پس از وفات پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)به همان دليل هاى عقلى، بايد كسانى مانند پيامبر در علم و عصمت و ... وجود داشته باشند. اينان كسانى نيستند جز امامان بزرگوار(عليهم السلام).
حضرت(عليه السلام) به اين نكته ى مهم هم اشاره دارند كه به دليل سستى مردم در پذيرش حق، اين طور نيست كه همه ى امامان به حكومت برسند و يا در ميان مردم حاضر باشند، همان طور كه همه ى انبيا و اوصياى الهى گذشته نيز، به حكومت دست نيافتند و برخى نيز تا مدّتى در غيبت به سر بردند.
حديث هفتم:
(مشيّت خداوند و خواست اهل بيت(عليهم السلام))
(قُلُوبُنا أَوْعِيَةٌ لِمَشِيَّةِ اللّهِ، فَإِذا شاءَ شِئْنا، وَاللّهُ يَقُولُ: وَما تَشاؤُونَ إِلاّ أَنْ يَشاءَ اللّهُ[11]) [12]
دل هاى ما ظروفى براى خواست خداوند است. اگر خدا چيزى را اراده كند و بخواهد، ما نيز اراده كرده، خواهيم خواست. خداوند متعال مى فرمايد: و شما نمى خواهيد مگر اين كه خداوند بخواهد.


شرح حديث
امام زمان(عليه السلام) در اين كلام، در ردّ مقصِّره[13] و مفوّضه[14]، خطاب به كامل بن ابراهيم مى فرمايد:
آنان دروغ مى گويند، بلكه قلوب ما ظرف هايى است از براى خواست خداوند. هر چه او بخواهد، ما مى خواهيم، و در مقابل خواست خداوند، از خود اراده و خواست مستقلى نداريم.
در حديثى از امام كاظم(عليه السلام) آمده است:
همانا خداوند قلوب امامان را در مسير اراده ى خود قرار داده است; پس هر گاه خداوند متعال چيزى را بخواهد، آنان آن چيز را مى خواهند; و اين سخن خداوند متعال است كه مى فرمايد: و شما نمى خواهيد مگر اين كه خداوند بخواهد.[15]
از اين كلامِ امام زمان(عليه السلام) نكاتى استفاده مى شود كه به چند مورد از آن ها اشاره مى كنيم:
1. قلب ها ظروف واردات خواسته هاى الهى يا شيطانى است.
2. امامان معصوم اند; زيرا اراده ى اهل بيت(عليهم السلام)، همان اراده ى الهى است، كسى كه چنين باشد، از مقام عصمت برخوردار است.
3. اراده ى اهل بيت(عليهم السلام) بر اراده ى خداوند پيشى نمى گيرد و نيز از آن تأخير نمى افتد. ما نيز بايد نسبت به اهل بيت(عليهم السلام) چنين باشيم.
4. بدون تعلّق اراده ى خداوند به چيزى، اهل بيت(عليهم السلام)اراده ى آن چيز را ندارند.